In deze Blog leg ik u uit, wat er in de muziek van dit recitatief en opvolgend turbae-koor is verwerkt is en waarom het in de muziek verwerkt is. De noten zijn niet zomaar noten, het eigenlijke verhaal speelt zich af achter de noten. Als u het wilt beluisteren, scroll dan naar de onderkant van deze Blog. Ik heb er met de computer een youtube-filmpje gemaakt om er u een idee van te geven. Dat heeft zijn beperkingen, u kunt daar onder componiste in één van de laatste alinea’s iets over lezen. Hieronder ziet u eerst de evangeliste aan het woord. U kunt het ook in filmpje zien en horen, maar het is voor het uitleggen handig als u het recitatief kunt overzien.
Allereerst valt het u wellicht op dat er tempi genoteerd staan. Meestal ziet men in uitgaven van bladmuziek geen tempo-aanduidingen bij de recitatieven. Bij concerten zult u dan ook vast gezien hebben, dat dit zich door het vakman/vrouwschap van de musici als vanzelf regelt. Echter, als ik voor u filmpjes in elkaar zet, moet er toch een tempo aan gegeven worden om het te kunnen afspelen. En… in dit geval blijft de tempomarkering staan. Waarom zult u denken? Er zit een tempoverschil in wat wel moet worden uitgevoerd. De versnelling moet het woord ‘unwillig’ meer tot uitdrukking brengen. Door het overkopiëren naar een afbeelding ziet u het verschil hier niet, maar in het filmpje met de totale partituur zult het wel zien.
Sowieso speel ik in het recitatief een beetje met het cijfer vijf, u zult dat cijfer nog vaak gaan tegenkomen. U kunt in de blog over het cijfer vijf en de vijfkwartsmaat verder hierover lezen. In mijn telling is dit het vijfde deel. In het vijfde deel start ná vijf maten de vijfkwartsmaat die ik vervolgens ook 5 maten laat duren. Ik kon het niet laten om de eerste maat 5 noten mee te geven en ook de laatste maat voor de vijfkwartsmaat, heeft bewust 5 noten gekregen.
Wat wordt er door de muziek nog meer benadrukt in dit recitatief? Ziet u het woord ‘Wasser'? Om het sprankelende en heerlijke van het water tot uitdrukking te komen ziet u daar snelle nootjes. En er is nog meer. Hieronder ziet u dat 1 van de fluiten het meespeelt. De nootjes hebben zowel in de sopraan als in de fluit articulatie meegekregen zodat het water gaat bewegen. Door de staccato-nootjes ontstaan er zelfs druppeltjes.
Ook de woorden ‘Weib’ en ‘Haupt’ krijgen extra aandacht. Ze krijgen allebei hetzelfde akkoord, maar in een andere ligging, dat ziet u hieronder. Als u een stukje verder vooruit gaat in het verhaal, bezingt Jezus haar nog eens en vertelt daarin dat zij goed werk heeft gedaan. Hij benoemt daar ook nogmaals dat zij water of zijn huid heeft gegoten. Merk op dat dan het woord ‘Leib’ gebruikt wordt in plaats van ‘Haupt’. Dat zijn dingen in een tekst die ik erg intrigerend vind. Er is een reden waarom ik juist onder die twee woorden een kortdurend akkoord heb geplaatst. Het is de laatste liefdevolle handeling die de huid van Jezus ondergaat. Hierna zal er alleen nog maar pijn en lijden zijn en uiteindelijk zal zijn huid vol met bloed en wonden zitten. Het liefdevolle van die handeling, benadruk ik door aan het akkoord onder 'Haupt' de fluiten toe te voegen. Toen ik dit zat te componeren, kon ik voor mijn geestesoog zien hoe voorzichtig en zachtjes het overgieten met water gebeurde. Daarom heb ik het orkest pianissimo gegeven, terwijl zij aan het begin van het recitatief nog piano als dynamiek hadden. Ik weet niet hoe het voor andere componisten werkt, maar ik zie het verhaal in beelden voor mij.
Dan naar het koor. Het koor reageert geagiteerd: ‘Wozu dienet dieser Unrat’. Dat is ook de reden waarom het tempo hoger is en er staccato aanwezig is. De alten beginnen met een themaatje op het woord ‘Wozu’. Als u nou goed kijkt, ziet u dat de violen dezelfde noten spelen maar dan een octaaf hoger. Met een dure term noemt men dat colla parte en dat benadrukt de vraagt die gesteld wordt nog meer.
Daarna herhalen de sopranen dezelfde vraag en er ontstaat meerstemmigheid, u kunt het hieronder zien. Met die meerstemmigheid geef ik aan dat de leerlingen van Jezus door elkaar beginnen te praten. U kunt hier niet zien, dat de onrust wordt versterkt doordat de celli en contrabas noten met accenten hebben in een dalende lijn. Als u kijkt naar ‘Wasser’ ziet u dat dit hier ook verbeeld door meerdere snelle nootjes. Violen 2 spelen deze noten ook, legato om het stromende karakter van water te benadrukken. Uiteindelijk eindigt het koor éénstemmig op ‘Verkauft’ en plaatst het orkest een spannend akkoord tegen dat van het koor in. (niet afgebeeld) In dit akkoord speelde mijn synesthesie een rol. Ik zag een kleur voor mij en dat bepaalde hoe ik het akkoord ging inkleuren. Googled u nog eens op synesthesie en componisten als u nog eens tijd heeft, dat is best interessant.
En dan speel ik een beetje een vals spelletje met het Libretto. Ik wilde dat het koor zou gaan zeuren en klagen over het feit dat de opbrengst van het water gegeven had kunnen worden aan de armen. De opwinding en boosheid wilde ik eruit halen. U ziet het, ik ben het hier niet eens met Grootmeester JS Bach. En ook niet met Henrici. Ik vond ‘und’ te hard en te beslist klinken en heb het door het woord ‘an’ vervangen. Pas als op het allerlaatste als een solist het bevestigt, is ‘und’ weer het woord wat ik gebruik. De tenor doet dit na een cesuur, ik wil dat hij er nog even over nadenkt..... Tsja, hoe lang denk hij daar dan over na? Dat is dan aan de dirigent en/of de solist, die moeten jullie er maar even bij denken. Jullie zien dat dit in de allerlaatste afbeelding. Het wordt uiteindelijk bevestigd met een akkoord op de laatste noot van de Tenor. Verder heb ik, zoals u hieronder kunt zien, achter 'Armen' een vraagteken aan de tekst toegevoegd. Dat helpt om het affekt wat ik daar in de muziek zocht, te benaderen.
Wat ziet u verder in dit onderstaande stukje partituur? Het klagende van het koor (één voor één komen de partijen erbij) met daaronder de lage strijkers die onrust uitstralen. Want hoewel de opwinding eruit is, is het gevoel van onvrede en onrust nog niet weg. De bladzijde erna heb ik niet afgebeeld. De harmonie (opeenvolging van akkoorden) heb ik daar zo gekozen dat het enkele maten niet direct duidelijk een richting opgaat. Ik wil dat er nog een beetje een gevoel van twijfel onder de onvrede aanwezig is.
En hoe klinkt het dan? Hier is het filmpje:
Reactie plaatsen
Reacties