In deze Blog leg ik u uit, wat er in de muziek van dit deel aanwezig is en waarom het in de muziek verwerkt is. De noten zijn niet zomaar noten, het eigenlijke verhaal speelt zich af achter de noten. Als u het wilt beluisteren, scroll dan naar de onderkant van deze Blog. Ik heb er met de computer een youtube-filmpje gemaakt om er u een idee van te geven. Dat heeft zijn beperkingen, u kunt daar onder componiste in één van de laatste alinea’s iets over lezen.
‘Ach Golgotha’ is mijn Matthäus geen recitatief geworden maar een aria. Het is een tekst die op mij van jongs af aan indruk heeft gemaakt en die altijd weer nieuwe muzikale spelletjes in brein teweeg bracht. Voor mij kon het niet iets anders worden dan een hoog emotioneel stuk muziek. Het is prachtig hoe de tekst op ‘ach’ begint. Ach spreekt het hart direct aan, het is een uitdrukking van droefheid en geeft de indruk de pijn van de ziel te kennen. Het is daarom dat ik de countertenor tweemaal op ‘ach’. Laat beginnen. In de tweede ‘ach’ ziet u dat het tweede gedeelte van het woord ook meteen een octaaf heeft op de eerste keer dat het woord voorkomt. De derde ‘ach’ is met zijn fortissimo, harmonie en accent een uitroep!
In het orkest komt er ook een ‘ach Golgotha’ voor. Dat ziet u in de onderstaande afbeelding. Instrumenten kunnen natuurlijk niet letterlijk een tekst laten horen, maar ze kunnen dat wel muzikaal. De eerste paar noten in de althobo zijn dan ook echt een uitroep, om daarna weer decrescendo te maken. De althobo moet direct en pijnlijk hier het hart raken.
Als u op het volgende plaatje kijkt, ziet u dat ik de noten op ‘unsel’ges’en ‘Golgotha’ voorzien heb van een versiering. In de muziek kan je versiering toepassen als je extra aandacht wil vragen voor iets wat in de muziek is. Direct daarna ziet u dat ik ‘ Der Herr’ ook een rood cirkeltje heb gegeven. Het is uitgevoerd met drie noten, God als de Heilige Drievuldigheid. De kleine fermate laat toe om even extra aandacht te vragen hiervoor.
Hieronder vraagt de althobo voor het woord ‘verderben’ extra aandacht, het is een beetje een toonschildering: de D klinkt hier als een G tegen onder andere een A- en E-majeur akkoord. Dat wringt behoorlijk en ook de klank van de althobo voegt hier aan toe. Pas in de maat ná ‘verderben’ wordt het opgelost omdat de tekst dan naar ‘der Segen’ verder gaat. Het wringt behoorlijk. Jammer genoeg komt het in het filmpje niet zo goed naar voren, zoiets kan je met een echt orkest natuurlijk veel beter benaderen.
Op het einde van ‘verderben’ wordt er een modulatie bevestigd, maar daarna gaat de muziek meteen in de parallelle toonsoort verder. Om te benadrukken dat alle zegen en genade van boven uit de Hemel komt, geeft de fluit in haar Hemelshoge register direct antwoord aan de zanger-solist. Het is bevestigend, de zanger hoeft er niet eens om te vragen en kan direct verder naar ‘heil der Welt’ waar de fluit ook nog steeds hoog speelt. Als u hieronder kijkt, ziet u dat ‘der Segen’ tussen der en Segen een kwintsprong maakt en daarna daalt: zegen daalt naar beneden. De kwint herinnert aan het getal vijf, wat een grote rol speelt in de hele Passie. Op ‘und heil der’ herhaalt de zanger als een bevestiging hiervan nog eens de kwint en de daling.
Op het volgende plaatje ziet u in de althobo korte noten onder ‘kreuz’ staan. Het zijn de nagels die in het kruis geslagen worden. In het allereerste recitatief (nog niet online) komt dit ook op het woord ‘gekreuziget’ voor. In het recitatief wat vóór deze aria komt, komt ‘gekreuziget’ ook voor en daar zal het op dezelfde manier verwerkt worden als in het eerst recitatief. Er is één verschil: in het eerste recitatief is het Jezus die het zelf zegt en in het hier voorgaande recitatief is het de evangeliste die het uitspreekt.
Onder ‘der Schöpfer’ gaat de muziek in de hele violengroep, inclusief de altviolen, omhoog. Het benadrukt het Hemelse karakter van de Schepper. Hieronder ziet u alleen het orkest, in het filmpje kunt u het als geheel meemaken.
Op de woorden ‘Himmels’en ‘Erden’ ziet ook een beetje toonschildering: de aarde is met onversierde lage noten weergegeven, de hemel een stuk hoger met versieringen in het notenbeeld:
Zoiets soortgelijks heb ik ook gedaan met de woorden ‘unschuldig’en ‘schuldig’. Ik verfraai de onschuld en maak de schuld zwaarder van beleving door hem niet te versieren. Zo blijven Hemel en onschuld verbonden, maar aarde en schuld ook! Het is aan de gelovige zelf om te bepalen en welke richting hij/zij wil denken en hoe hij/zij daar naartoe wil groeien. Terzijde, als je zoiets muzikaals met de tekst kan doen, is de tekst heel goed geschreven.
Tenslotte: Ik eindig niet op 'Ach Golgotha, unsel'ges Golgotha' maar met de zin 'Das gehet meiner Seele nah'. Dat doe ik omdat ik de nadruk wil leggen hoe het hele lijdensverhaal door de ziel van de gelovige snijdt. Matthäus leest of beluistert men omdat het verhaal het hart raakt. Het vormt de ziel van diegene die erdoor geraakt wordt. Ik benadruk de tekst door het fortissimo en door op ‘das een accent te leggen. (niet afgbeeld)
En hoe klinkt het eindresultaat dan? Hier is het filmpje:
Reactie plaatsen
Reacties